Hans Landsaat

Schilderijen - Tekeningen - Grafiek

Home Inleiding Vanwege Sebald Virtual tours Werk Artikelen Terugblik Contact / CV / Bibliografie

Opmerking vooraf (13 februari 2024):

Van Sipke Huismans wist ik dat hij, net als ik, graag leest. Hij reageerde met een tekst over mijn reeks werk "Vanwege Sebald", en ik beschouw zijn tekst graag als een inleiding: zie Sipke Huismans . U kunt het artikel ook vinden onder de Artikelen tab van het website menu.

Vanwege Sebald, 2016 - 2023

Omstreeks de eeuwwisseling las ik voor het eerst werk van W.G.Sebald. Ik raakte al snel geboeid en na het lezen van al zijn werk was ik zelfs gefascineerd. Het herlezen van zijn werk zette me aan tot verwerken en werken.

Veel eerder, in de 70er en 80er jaren, had ik een gelijke drang bij het lezen van het werk van Franz Kafka en van Witold Gombrowicz. Het leidde tot het produceren van grafisch werk, tekeningen en schilderijen. Ook verscheen een bibliofiele uitgave met tekstfragmenten uit gedichten van de Amerikaanse dichter Wallace Stevens. Deze schrijvers hebben mede mijn denken en daardoor mijn wijze van werken gevormd.

Daarna volgden jaren waarin vrijwel uitsluitend landschappelijke indrukken het onderwerp vormden. Deze vergaarde ik op reizen door Australië, Mongolië en China, maar ook in Zeeuws Vlaanderen, waar ik tot 2009 een onderkomen had.

2016 -2017

In 2016, werd het opnieuw literatuur. In het werk van de Duitse schrijver W.G.Sebald (1944-2001) vond ik veel dat mij aan het werk wist te zetten. In zijn wijze van waarnemen - soms tijdens kortere of langere wandelingen - roept hij vaak associaties op die betrekking hebben op geschiedenis, op klimatologische zowel als geologische omstandigheden. Er werd mij daarin zoveel aangereikt dat werken onvermijdelijk werd.

Het mag duidelijk zijn. Voor wie mijn werk in dit opzicht enigszins kent: ik voelde me opnieuw verwant en gestimuleerd. Ik hoopte er lang en in verschillende technieken aan te werken, alles onder de noemer Vanwege Sebald. Geen letterlijke illustraties - Sebald leverde mij vertrekpunten en impulsen. Voor wat dit betreft was er geen verandering in mijn benadering. Zoals ik in de laatste jaren waarin veel werd gereisd steeds waargenomen landschappen als aanzet tot mijn werk opvatte, zo was dat nu met het werk van Sebald het geval - ik reisde als het ware door wat hij geschreven heeft en vond daar het materiaal dat mij inspireerde.

Janine Dakyns' Flaubert, 2016 Zuigkracht van de leegte, 2016 In Lowestoft, 2016 Op de grens van ..., 2017 Hemelsbreed 2000km ver maar van waar - Vanwege Sebald, 2017
De zuigkracht van de leegte, aquarel 2016 De loochening van de tijd, aquarel 2016 Flaubert en het zand, aquarel 2016 Verplaatsing van de nacht over de wereld, aquarel 2016 Op het strand bij Lowestoft, aquarel 2016 Loochening van de tijd, 2017

2018

Het project Vanwege Sebald vorderde zonder te weten wanneer, waar en hoe het zou eindigen.

Er werden in de afgelopen maanden weer enkele schilderijen, tekeningen en aquarellen in het kader van "Vanwege Sebald" voltooid.

Enkele afbeeldingen vindt u hieronder en het volledige overzicht vindt u onder het sub-menu Werk van deze site: Schilderijen (vanaf 2000) en Tekeningen en aquarellen (vanaf 2000).

Benaderingen van tropische vulkanen - Vanwege Sebald, 2018 Een herinnerde steen, een verplaatste berg - Vanwege Sebald, 2018
De zuigkracht van de leegte - Vanwege Sebald, 2017 Grand hotel Rockes Noire - Vanwege sebald, 2017 Het terugwijkend bos - Vanwege Sebald, 2017 Zoals een rog zweeft in de diepte - Vanwege Sebald, 2017

Opnieuw was het resultaat divers. Dat had te maken met hoe ik mijn onderwerpen uit het werk van de schrijver selecteerde en daarna uitwerkte.

Daarover het volgende:

In het werk van Sebald treft men een grote diversiteit aan in zijn manier van waarnemen en overdenken. Soms beschrijft hij nauwkeurig wat hij tijdens wandelingen in de natuur of in dorpjes en steden aantreft, een andere keer verliest hij zich in vaak verrassende vergelijkingen dan wel in even verrassende herinneringen, verbonden aan datgene dat wordt waargenomen.

"De Ringen van Saturnus" een Engelse pelgrimage, 2018

W.G.Sebald baseerde zijn boek "De Ringen van Saturnus" grotendeels op wandelingen door het graafschap Suffolk in Engeland en lange wandelingen langs de kust. Zijn indrukken zijn zeer divers en vormen een breed scala aan gedachten.

In september 2018 wandelden Joanne en ik in zijn voetstappen en bezochten plaatsen, kiezelstranden en andere plekken waarover hij vaak verrassende notities maakte. Voor mij was het een inspirerende confrontatie/belevenis die veel stof tot verder werken gaf.

Een citaat uit "De Ringen van Saturnus":

"Eigenlijk weet je, als je door de voor bezoekers opengestelde zalen van Sommerleyton loopt, soms niet precies of je je op een landgoed in Suffolk bevindt of op een heel afgelegen, als het ware extraterritoriale plek, aan de kust van de Noordelijke IJszee of in het hart van het zwarte continent. Ook in welk decennium of in welke eeuw je bent valt niet zonder meer te zeggen, want vele perioden liggen hier over elkaar heen en blijven naast elkaar bestaan."

In en voorbij Bremerhaven - Vanwege Sebald, 2018

Is het deze diepte-peiling in één ervaring die mij zo aantrok? Zeker, want ook ik voel me in de loop der jaren steeds minder verplicht een soort eenduidigheid te volgen. Zowel qua onderwerp als wel de manier van uitwerken daarvan voel ik me niet gebonden door een vooraf bepaalde weg. En, waar bij Sebald in één waarneming de tijd zowel als de plaats als het ware door elkaar tuimelen, leidt dat bij mij tot een warm makend gevoel van verwantschap.

Zoals in het taoïsme het pad (de weg) het leven zelf is zonder vooraf te bepalen waarheen. Zo kort en treffend omschreven door René Ransdorp: "De weg ontstaat door te gaan".

Echter, wat ik hiervoor omschreef was zeker niet de enige factor in het werk van Sebald die me tot werken aanzette. Bijvoorbeeld in het gedicht: "In de doorwaakte nacht" (uit de bundel "Over het land en het water") wordt een beeld geschetst van een wat angstig ontwaken van de schrijver in een hotel in Bremerhaven waarna de gedachten als het ware omhoog en weg-wervelen, de rivier de Weser volgend, terwijl beelden uit de werkelijkheid en uit de geschiedenis opdoemen en wegschieten. In het verhalende schilderij "In en voorbij Bremerhaven" gebruikte ik de rivier om de door Sebald beschreven geschiedenis te kunnen volgen.

Herfst 2018

Een keuze uit mijn werk Vanwege Sebald werd voor het eerst samenhangend getoond op de groepsexpositie "Goud onder het ijs" in de expositieruimte van Arti et Amicitiae te Amsterdam van 28 juli t/m 25 augustus 2018.

Na de expositie "Goud onder het IJs" in de zomer van 2018 werd een al wat ouder plan opgepakt. De voorbereidingen lagen al klaar en nu werd het tijd om de eerste grafische neerslag van het werk van Sebald te visualiseren. Zijn proza heeft wereldwijd veel belangstelling, maar naar mijn mening zijn gedichten minder en mijns inziens verdienen ze evenveel aandacht. Vandaar mijn voornemen om nu eerst aandacht aan die poëzie te besteden.

Leporello I

Vriend Arie de Ruiter stelde voor dit in leporellovorm te doen en ik volgde zijn raad graag op. Uit de vele kleine krabbels groeide een definitieve keuze en aan het eind van 2018 was het ontwerp gereed en uitgevoerd in een mengvorm van aquarel met Chinese inkt, dit laatste aangebracht met pen zowel als met penseel. Bernard Ruijgrok was bereid en in staat de leporello op één vel papier te drukken (en dat valt niet mee bij een totale lengte van 421 cm). De 8-delige leporello kwam begin april 2019 gereed.

Vanwege Sebald, leporello, 2019 Bladerboek I

De presentatie vond plaats in de Tuinzaal van het Goethe Institut in Amsterdam op 25 april 2019. Het werken aan - en de mate waarin gereageerd werd op deze leporello - sterkte mij in het voornemen om in de komende jaren een kleine reeks van in totaal drie stuks te produceren.

2019

In februari bracht ik een studiebezoek aan het Deutsches Literatuur Archiv in Marbach am Neckar (D) waar de nalatenschap van W.G.Sebald zich bevindt.

Terug in mijn atelier gebruikte ik de tijd om te schilderen en te aquarelleren. Intussen vernam ik dat het Museum Belvédère (Heerenveen) werk uit Vanwege Sebald wilde tonen in 2022.

In november werden enkele schilderijen op het Sebald thema getoond in de expositie "Ogenschijnlijk" van het KCB in Museum Kranenburgh in Bergen.

Benadering van aziatische vulkanen II - Vanwege Sebald, 2018 Het onder de kiel naar de diepte verbannen donker - Vanwege Sebald, 2018 Verplaatsing van de nacht over de wereld - Vanwege Sebald, 2018

Het grafische werk van het Sebald-project, de 3 leporello's

Gedurende de zomer werd gewerkt aan leporello II en III. Leporello I was gebaseerd op de poëzie van Sebald, leporello II op Sebald's proza behalve "Austerlitz" zijn laatste werk. Leporello III had uitsluitend "Austerlitz" als onderwerp.

Zo vormen de 3 leporello's een neerslag van Sebald's werk een kleine serie op handzaam formaat.

Tenslotte: het viel op dat er verscheidenheid in benadering viel te constateren tussen het ene schilderij of aquarel dan wel tekening met het andere. Waar ik in het ene geval "dicht bij het onderwerp blijf" - soms op het illustratieve af - was het anderzijds vaak of het werk leek te zijn weggevlogen uit wat Sebald schreef. Deze verscheidenheid in attitude was voor mij onvermijdelijk. Mogelijk was het voor een deel een bijverschijnsel van het feit dat ik ouder ben en daardoor onafhankelijker, ook in mijn eigen voornemens, en zo ook in de vertaling in beeld van wat Sebald mij aanreikte. Kortom, ik genoot van deze vrijheid.

Over het ontwaken - Vanwege Sebald, 2019 Grote wolk boven Milaan - Vanwege Sebald, 2019 Greifenstein - Vanwege Sebald, 2019 Dr K bij Desenzano - Vanwege Sebald, 2019

2020

Het was alweer mei en de omstandigheden waren nogal veranderd door Corona, maar waar velen tegenspoed ervoeren klaagde ik niet, en werkte vrijwel ongestoord aan "Vanwege Sebald" door.
Een afbeelding van drie recente schilderijen wordt toegevoegd. Deze keer nam niet Arie de Ruiter de foto's. Zonder de professionaliteit van Arie maar wel met zijn advies fotografeerde Joanne ditmaal.

Een uitnodiging voor het voorjaar van 2021 in Kunstruimte KUUB te Utrecht werd met optimisme ontvangen.
Tenslotte stond in oktober een kleinere tentoonstelling met werk op papier gepland in Art Space, de ruimte naast de Sociëteit van Arti et Amicitiae te Amsterdam. Gezien de corona omstandigheden was dit nog niet zeker maar ik had hoop!

Intussen ging het tekenen en schilderen in het kader van "Vanwege Sebald" door. Het werk van deze schrijver vormde in zijn benadering van de vaak ogenschijnlijke wisselvalligheid, in de liefde voor wat is en was, een motor voor wat ik nu alweer jaren deed en voor alles wat ik nog van plan was.

In de zomer van 2020 werd bijna uitsluitend geschilderd. Het plan om te werken aan een reeks tekeningen en aquarellen werd verschoven naar de herfst.

Het ontwaken - Vanwege Sebald, 2020 Sebald onderweg - Vanwege Sebald, 2020 Dr. K in Verona - Vanwege Sebald, 2020

Inmiddels was er ook wat meer duidelijkheid omtrent komende exposities:

De precieze datum van de reeds eerder toegezegde expositie in Museum Belvédère te Heerenveen stond op dit moment nog niet vast.

Of zweeft het lichaam naar het land dat men alleen blootsvoets mag betreden? - Vanwege Sebald, 2020 De stad die geboren is uit angst voor de eindeloze ruimte - Vanwege Sebald, 2020 Swinburn over Kublai Kahn - Vanwege Sebald, 2020

Tenslotte: ik bleef tussen het werken door lezen en herlezen in het werk van W.G.Sebald. Wat dit mij gaf was een zo grote gedachtenstroom, zoveel opwindende beelden, zo uniek, krachtig en veelzijdig, dat ik zeker wist dat het project Vanwege Sebald nog lang niet voltooid zou zijn.

2021

Leporello II - Vanwege Sebald, 2021 Bladerboek II

Later dan gedacht, maar nu was het zo ver, leporello II Vanwege Sebald was gereed. Was leporello I gebaseerd op de poëzie van Sebald, leporello II kwam voort uit zijn proza - citaten uit De Ringen van Saturnus , Duizelingen , De Emigrés en Campo Santo. De drie leporello's bevatten steeds 8 pagina's met citaten en 8 prenten en hebben een gelijk formaat en elk een oplage van 35 stuks.

De leporello's werden geproduceerd bij Ruijgrok Piézografie te Amsterdam, 2020. Het formaat van de prenten is 14,8 x 21 cm en de leporello meet uitgevouwen 421 cm. Het papier is 215 grs. Innova IFA214, de ontwerpen zijn uitgevoerd in aquarel en Chinese inkt.

De teksten zijn gezet in de Garamond. De oplage is 35 + 5 h.c. De uitgave kwam mede tot stand dankzij het Mondriaanfonds. Van leporello III zijn nog enkele exemplaren voorradig, kosten 150 euro, excl. 3.85 euro verzendkosten en is te bestellen via mijn e-mail adres: hlandsaat@gmail.com.

Loochening van de tijd - Vanwege Sebald, 2020 Een uitwas van onze onwetendheid - Vanwege Sebald, 2021 Bij Bala in Wales - Vanwege Sebald, 2020 Der Fuehrer schenkt den Juden eine Stadt - Vanwege Sebald, 2020 Het beeld van een door een wandelaar doorkruiste, al bijna in vergetelheid verzonken landschap - Vanwege Sebald, 2020-21

Solo tentoonstelling in KUUB

Veel van de schilderijen en tekeningen in het kader van "Vanwege Sebald" werden getoond in de grote solo-expositie bij Kunstruimte KUUB, Pieterstraat 3 te Utrecht. Het was de eerste solotentoonstelling in dit meerjarig project. Deze expositie liep van 5 maart tot en met 18 april 2021.

Goed ingericht in de prachtige 'Kunstruimte KUUB' (Utrecht) had deze tentoonstelling helaas te lijden onder de corona restricties. Belangstellenden konden slechts op afspraak tijdens drie dagen per week KUUB bezoeken. Een goede indruk echter geeft de virtual tour, die Arie de Ruiter van de expositie in Utrecht maakte.

Naar Wenen en Praag

In de zomer van 2021, nog steeds in corona tijd, bezochten we Wenen en Praag, nogmaals Sebald's sporen volgend. De schrijver zelf maakte een moeilijke periode door en het leek soms alsof ik dat navolgde. Sebald zwierf rond en ik probeerde zijn gangen te traceren. Wat in een van mijn schilderijen daarvan overbleef was vooral de 'mistige' rondgang.

Het bezoek aan Praag leidde ons naar de Petrin Heuvel met de uitkijktoren (herkenbaar uit notities over de jeugd van Austerlitz). Het spoor volgend kwamen we via het okergele stratenplan van Mala Strana terecht bij Sporkova 12, waar Austerlitz had gewoond met zijn moeder. Van daar werd hij in de oorlog naar de trein gebracht, het kindertransport, naar Wales.

Vanuit Praag is het een korte busrit naar Terezin/Theresienstadt, waar de Duitse bezetters een omvangrijk concentratiekamp inrichtten. Een zeer indrukwekkend bezoek.

Vol ideeën voor de laatste fase begon ik aan het volgende jaar van het 'Vanwege Sebald'-project. In de herfst van 2021 zou ondermeer leporello III op thema's uit Austerlitz verschijnen. Deze slot-grafiek uit de reeks van 3 zou zich duidelijk onderscheiden van de voorgaande leporello's, analoog aan het werk van de schrijver.

2022

'Vanwege Sebald' in Museum Belvédère, Heerenveen werd een kabinet-expositie en was vanaf 5 februari 2022 tot eind mei '22 te bezichtigen.

Vanwege Sebald - Leporello III - Austerlitz

De derde tevens laatste leporello, geheel gewijd aan de roman Austerlitz werd gepresenteerd zoals de eerste,met een boeiende inleiding door Ria van Hengel, de vertaalster van al het werk van W.G.Sebald, in het Goethe Institut Amsterdam, op 24 maart 2022.

Leporello III - Austerlitz - Vanwege Sebald, 2022 Bladerboek III

2023

De reeks werken "Vanwege Sebald" werd afgesloten met een tentoonstelling in Galerie "De Kapberg", Egmond aan den Hoef, in september 2022. Daar werd ook het album "Vanwege Sebald" gepresenteerd. Het album bevat een uitvoerig overzicht van het project, met een inleiding van de hand van Ton Naaijkens. Het onderstaande 'bladerboek' met verkleinde afbeeldingen opent in een nieuw venster op uw scherm en geeft hiervan een goede indruk:

Bladerboek

Het album heeft de afmetingen 27,5 x 22 cm en telt 98 bladzijden. U kunt het bestellen tegen betaling van 30,85 euro (25 euro + 5,85 euro verzendkosten), over te maken op NL55TRIO 0784884927 t.n.v. H. Landsaat onder vermelding van "Album" en uw naam en postadres.

Tenslotte werd de reeks "Vanwege Sebald" exposities afgerond in Vlaanderen. Daar organiseerden twee verzamelaars, Geert Basijn en zijn vrouw Cris van Hoecke, twee tentoonstellingen: de eerste, v.a. 21 januari 2023 in Machelen aan de Leye in het Huis De Leeuw. Deze expositie verhuisde daarna naar Het Academisch Ziekenhuis te Gent. Behalve werk uit de Sebald-reeks werd ook ouder werk getoond.